خط لوله بصره – عقبه: طرح لوله خیانت

نویسنده: اسد امیری کیا

مقدمه
ایده‌ این خط لوله نخستین‌بار در دهه‌ ۱۹۸۰ شکل گرفت، زمانی که عراق در جست و جوی مسیرهای جایگزین برای صادرات نفت خود بود. انگیزه‌ ابتدایی آن از آنجا می‌آمد که بسیاری از نفتکش‌های عراقی در جریان هشت سال جنگ تحمیلی در سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۶ مورد حمله واقع شده بودند. لوله‌کشی نفت به عقبه با هدف دور زدن تنگه‌ هرمز بود که در کنترل کشورمان قرار داشت، اما به دلیل تحریم‌های بین‌المللی و محاصره‌ اقتصادی که بعدا به عراق تحمیل شد، پروژه محقق نشد. پروژه در سال ۲۰۱۳ و در زمان نخست‌وزیری نوری المالکی (۲۰۰۶ تا ۲۰۱۴) احیا شد، اما به دلیل نگرانی‌های امنیتی و ظهور گروه داعش در استان الانبار، اجرایی نشد. دولت‌های بعدی بغداد به نخست وزیری حیدر العبادی (۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸) و عادل عبدالمهدی (۲۰۱۸ تا ۲۰۲۰) نیز از این ایده استقبال کردند، گرچه هر دو عمدتاً به دلیل موانع اقتصادی، موفق به اجرای پروژه نشدند.

مخالفان طرح خط لوله بصره – عقبه

در سال ۲۰۲۰ دولت کاظمی برنامه‌ریزی برای این پروژه را با همکاری اردن و مصر در نشست سه‌جانبه سران دوباره آغاز کرد. اجرای این طرح در دولت مصطفی الکاظمی با مخالفت‌های شدیدی همراه بود. قیس الخزعلی، دبیرکل عصائب اهل‌الحق کشیدن خط لوله را عاملی برای تغذیه‌ رژیم صهیونیستی دانست. نوری المالکی نیز هرچند در سال ۲۰۱۲ در سفر خود به اردن به‌عنوان نخست‌وزیر از پروژه حمایت کرد، اما از آن زمان موضع خود را تغییر داده و اکنون موضعی سخت علیه این خط لوله اتخاذ کرده است. وی تأکید می­کند، تلاش­ها در این راستا نقض قانون اساسی است و از دادگاه عالی فدرال خواسته است آن را متوقف کند.

علاوه بر مخالفت­ها در فضای سیاسی که در سال­های گذشته با طرح خط لوله بصره عقبه صورت گرفته است، از نظر کارشناسی و تخصصی نیز بر این طرح انتقاداتی وارد آمده که یک نمونه آن را می­توان در توضیحات «حمزه الجواهری» از کارشناسان برجسته نفتی عراق دید که این پروژه را یکی از بی‌فایده‌ترین طرح­ها برای عراق دانسته است که از حیث اقتصادی، امنیتی و سیاسی هیچ توجیهی ندارد. الجواهری اضافه کرده است که مشکل طرح، این است که اردن مالکیت لوله­ها و پالایشگاهی که با پول عراق در داخل اردن ساخته می­شود را خواهد داشت؛ همچنین مالکیت بخشی از طرح لوله که در مصر است، در اختیار مصری­ها خواهد بود. وی ادامه داد که اگر به هر دلیل، نفت لوله نشت کند یا در نتیجه عملیات تروریستی شکسته شود، عراق به روال عادی باید پول شرکت سرمایه‌گذار را همانند زمانی بپردازد که این خط لوله فعال است و همه هزینه­های هدر رفتن نفت هم به عهده عراق خواهد بود. به گفته وی، عراق همچنین باید بابت هزینه­های انتقال نفت از این لوله، سالانه سه میلیارد دلار به اردن و مصر پرداخت کند و با همه این­ها، هیچ­کدام از دو کشور مصر و اردن حتی یک دلار در طرح یادشده هزینه نمی‌کنند؛ اما بعد از پایان مدت قرارداد، کل لوله و تأسیسات آن در داخل اردن و مصر به تملک این دو کشور در می­آید. وی با بیان اینکه چنین طرحی با این ویژگی و تعهدات در هیچ کجای دنیا وجود ندارد تأکید کرد که از حیث راهبردی، خط لوله از مناطق ناامنی مانند «وادی حوران» و «صحرای اردن» عبور می­کند. الجواهری با اشاره به تروریست‌هایی که آمریکا به منطقه انتقال داده گفت: ما نمی‌دانیم بعد از ۲۰ یا ۳۰ سال دیگر چه اتفاقی می­افتد، آمریکایی­ها که تروریسم را به منطقه آورده­اند، در وادی حوران و صحرای اردن چه خواهند کرد؟ وی اضافه کرد که وادی حوران در اختیار امریکایی­ها است و هواپیماهای عراقی نمی­توانند در این منطقه پرواز کنند و تمامی دستگاه­های ارتباطات در آنجا از کار می­افتد، بنابراین چطور ما می‌پذیریم که در این منطقه، خط لوله نفت، احداث کنیم.

به گفته این کارشناس نفتی برجسته عراقی، دولت عراق تنها توجیهی که برای این لوله دارد این است که یک گذرگاه جدید برای صدور نفت عراق باز می‌کند درحالی‌که نه از حیث سیاسی، نه امنیتی و نه اقتصادی این طرح توجیه ندارد در نتیجه این مخالفت­ها بود که وزارت نفت عراق اعلام کرد که اجرای طرح لوله انتقال نفت بصره به بندر عقبه را به حال تعلیق درآورده و تصمیم‌گیری درباره آن را به دولت آتی، محول کرده است.

پس از تصمیم پارلمان عراق مبنی بر به تعلیق در آوردن اجرای خط لوله بصره عقبه و به دنبال آن فروکش‌کردن مخالفت­ها، به نظر می­رسد در دولت محمد شیاع السودانی با دیگر تلاش برای احیای فعالیت­ها در راستای طرح خط لوله بصره – عقبه ازسرگرفته شده است.  دولت شیاع السودانی در راستای منافع ملی عراق و متنوع‌سازی مسیر­های انتقال انرژی به طور ضمنی از پروژه‌ خط لوله بصره – عقبه حمایت می‌کند و به دنبال آن است دراسرع‌وقت عملیاتی کند، زیرا این خط لوله نشان‌دهنده نوع جدیدی از خروجی برای صادرات انرژی عراق، به‌ویژه نفت و فرصتی برای عراق در راستای دستیابی به بازارهای جدید اروپاست. نمایندگان مجلس عراق به‌تازگی درباره تخصیص بودجه سال جاری مبلغی بالغ بر 4.9 میلیارد دلار برای ایجاد خط لوله‌ای از بصره در منتهی‌الیه جنوب عراق تا شهر حدیثه واقع در منتهی‌الیه غرب این کشور اختصاص داد که جنجال بزرگی در زمینه امکان اقتصادی و اهداف آن در این کشور به راه انداخت؛ به‌ویژه اینکه برخی از هزینه میلیاردی آن صحبت می‌کنند.

نتیجه­ گیری

مخالفان بر این باور هستند که پروژه خط لوله از بصره به عقبه آغاز راه برای سوق‌دادن عراق به سمت عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی است و معتقدند که برخی احزاب و شخصیت‌های سیاسی و دولتی در بغداد از مدت‌ها پیش تلاش دارند عراق را همسو با برخی کشورهای عربی وارد عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی ‌کنند، و پروژه خط لوله بصره – عقبه هم در همین جهت و برای انتقال نفت عراق به اسرائیل است تا کار از روابط اقتصادی بین بغداد و اسرائیل آغاز شود. در نهایت باید دید که سرنوشت این طرح با وجود مخالفت­های گسترده در داخل عراق به کجا ختم خواهد شد.