مقدمه
حضور چین در غرب آسیا و بهویژه در عراق را بایستی در چارچوب افول هژمونی آمریکا و بازتوزیع قدرت در سیاست بینالمللی مفهومپردازی نمود. غرب آسیا یکی از پرمناقشهترین مناطق جهان و عراق، کانون هماوردهای سیاسی و اقتصادی قدرتهای بزرگ منطقهای و فرامنطقهای است. سیاست پراگماتیسمتی چین در عراق را بایستی در چارچوب هماورد اقتصادی این کشور با آمریکا دانست و در این راستا، عراق نقش ویژهای در دکترین امنیت سیاسی و اقتصادی چین ایفا میکند. شواهد نشان میدهد، همزمان با گسترش دامنه مشارکت چین با عراق در حوزه اقتصادی، پکن از نفوذ اقتصادیاش برای تحتتأثیر قراردادن میدان سیاست بغداد استفاده میکند. درعینحال عراق در چارچوب مناسبات و معادلات در حال تغییر منطقهای به دنبال نقشی مستقلتر و خودمختارتر در منطقه از طریق توازن بخشی با چین است.
نفت در ازای بازسازی
در اکتبر ۲۰۱۹ عادل عبدالمهدی، نخستوزیر وقت عراق، قرارداد “نفت در ازای بازسازی” را با پکن امضا کرد. بر اساس مفاد این قراردادها، قرار بر آن بود که چین در ازای دریافت 100 هزاربشکه نفت در روز، مدیریت پروژه های مرتبط با توسعهی زیرساختهای ویرانشده عراق را عهده دار شود. لیکن، طرحهای بعدی چین به دلیل نگرانیهای پکن در مورد ظرفیت بغداد جهت اجرای تعهداتش اجرایی نشد. در این میان اعتراض ها به فساد در سراسر عراق که مدت کوتاهی پس از امضای توافقنامهها کلید خورد و در نهایت منجر به استعفای عبدالمهدی و لغو توافقات مذکور شد. سودانی، نخستوزیر فعلی، در تلاش برای از سرگیری ابتکارات متوقفشده با امضا “توافق چارچوب” ۲۰۲۲، زمینه را برای احیای توافق سال 2019 فراهم کرد. از آن زمان تا به امروز، مشارکت چین در عراق افزایش یافته، به طوری که براساس ارزیابی ها، در سال ۲۰۲۳ مجموع سرمایهگذاری مستقیم چین به ۳۴ میلیارد دلار رسید و این کشور به بزرگترین سرمایهگذار در عراق تبدیل گردید. تخمین زده میشود مبادلات تجاری بین دو کشور تقریباً به ۵۰ میلیارد دلار و رشد ۴۵ درصدی در قیاس با سال گذشته داشته باشد. این پویاییها نشان از کاهش نفوذ ایالات متحده در عراق دارد. از همین رو بعید نیست تا چین، نفوذ اقتصادی اش را به نفوذی سیاسی تبدیل کند. سیاستگذاران در بغداد در راستای نگاه به شرق، متوجه تفاوت رویکرد دیپلماتیک پکن با پایتختهای اروپایی و واشنگتن شدهاند. برخلاف آمریکا، پکن گامهایی آهسته اما قابل پیشبینی برمیدارد و سیاستهایش بر بازار سرمایهگذاری عراق متمرکز است.
نفوذ فرهنگی اژدهای سرخ در عراق
کمکهای چین برای بازسازی عراق، از جمله ساخت مدارس، درمانگاهها و بهبود خدمات، اقبال عمومی به پکن در میان مردم عراق را افزایش داده است. چنین سیاستهایی محبوبیت گامهایی که چین ممکن است در آینده بردارد را بیشتر میکند. در سال 2018 پکن، انجمن دوستی عراق و چین را بازگشایی کرده؛ انجمنی که به عراقیها درسهای چینی را با قیمت پایین ارائه میدهد. این کشور سال بعد و در اقدامی مشابه، بودجهی تأسیس دپارتمان زبان چینی در دانشگاه صلاحالدین در اقلیم کردستان را تامین کرد.در همین چارچوب می توان گفت که دیپلماسی فرهنگی پکن، بازیگری که به عنوان از بزرگترین مصرفکنندگان نفت جهان قلمداد می شود، سنگ بنای استراتژی اش جهت تضمین دسترسی به ثروت نفتی عراق است. نکته قابل تامل آن است که سال جاری، شرکتهای چینی در مناقصه برای چندین پروژهی بزرگ اکتشاف نفت و گاز پیشتاز بودند و در زمان صدور مجوز شرکتهای بزرگ نفتی آمریکایی غایب بودند؛ گزاره ای که از منظر ناظران، بیاعتنایی ایالات متحده به عراق تلقی شد، آن هم بعد از سفر شیاع السودانی به واشنگتن می باشد. سیاستگذاران عراقی ، چین را به عنوان قدرتی تعادلبخش حیاتی در برابر نیروهای خارجی مانند اتحادیه اروپا و ایالات متحده میبینند
چین؛ اهرم توازن بخشی عراق در مناسبات منطقهای
سال گذشته، بانک مرکزی عراق برای نخستینبار اجازه داد تا واردات از چین به طور مستقیم با یوآن حساب شود. مقامات بانکی عراق نوسانات نرخ دلار و نرخ روبهرشد تجارت با پکن را انگیزههای اصلی این اقدام عنوان کردند. پکن تلاش دارد تا بدون فشار برای تصمیمسازان داخلی زمینه را برای نفوذش هموار کند، از همین رو این کشور به گزارههایی چون ایجاد دموکراسی یا اجرای اصلاحات سیاسی توجهی ندارد. سال 2018 و در میانه اتهام زنی ها به چین به واسطه نقش حقوق اویغوزهای مستقر در سین کیانگ، بغداد با امضای توافقنامه های مشترکی از پکن حمایت کرد. سال بعد، عراق دوباره پشت چین ایستاد؛ این بار هم صدایی پکن و بغداد در زمینه “قانون امنیت ملی” در هنگ کنگ برجسته بود. ناظران بر این باورند که هم صدایی میان بغداد و پمن در باب برخی از موضوعات پرحاشیه و حساسیت برانگیز برای غرب، نشان میدهند که بغداد چقدر از مدار دیپلماتیک واشنگتن فاصله گرفته است. از منظری دیگر، عراقی ها از رویکردهای پرهزینه و غیرقابل پیشبینی آمریکا در عراق ناامید شده اند. سیاستهای آمریکا در بغداد غالبا قابل اعتماد نیست. موقتیاند و با تغییر دولتها در واشنگتن تغییر می کنند. در عراق تمایل ها برای هم صدایی با چین به عنوان بازیگر جایگزین ایالات متحده افزایش یافته و از همین رو فرضیه استقرار چینی ها در عراق دور از ذهن نیست. بالاخص آن که عراق در سال جاری خواهان پایان ماموریت نمایندگیهای سازمان ملل در عراق (یونامی) تا سال 2025 شد؛ ماموریت هایی که در راستای منافع واشنگتن قلمداد می شود. خواسته بغداد توسط روسیه و چین مورد استقبال قرار گرفت، اما ایالات متحده آن را رد کرد. همزمان چین تلاش داشته تا با اعضای هیئت هماهنگی شیعه که رابطه خوبی هم با ایران دارند، تعامل داشته باشد. از این منظر، سیاستمداران عراقی، چین را اهرمی توازن بخش در برابر فشار های منطقهای و فرامنطقهای میدانند. از اینرو، آنان در تلاش هستند تا با نزدیکی و تعمیق روابط با پکن، نقشی مستقلتر و خودمختارتر در مناسبات منطقه ای و بین المللی برای عراق فراهم آورند
نویسنده: مسعود کیا
بدون دیدگاه