نویسنده: مسعود کیا
مقدمه
وضعیت سیاسی و اجتماعی زنان در عراق تحت‌تأثیر تحولات گسترده‌ای که این کشور طی دهه‌های اخیر تجربه کرده، پیچیده و چندوجهی است. از سقوط رژیم بعث در سال 2003 تا مبارزه با داعش و اصلاحات اخیر، زنان عراقی با چالش‌های و معضلات متعددی روبرو بوده‌اند. این مقاله تلاش دارد تا به بررسی وضعیت کنونی زنان در عراق بپردازد و تأثیرات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را بر حقوق و وضعیت آنها تحلیل کند.
- تاریخچه حقوق زنان در عراق
زنان عراقی از دوره‌های باستانی تا دوره مدرن نقش‌های متنوعی در جامعه ایفا کرده‌اند. در دوره عثمانی و پس از آن در دوران سلطنت هاشمی، زنان به‌تدریج به عرصه عمومی و آموزشی وارد شدند. پس از انقلاب 1958 و تأسیس جمهوری، تلاش‌هایی برای بهبود وضعیت حقوق زنان آغاز شد. قانون اساسی 1970 حق مشارکت زنان در عرصه‌های مختلف را تضمین کرد و در دهه‌های 70 و 80 میلادی، شاهد افزایش مشارکت زنان در آموزش، کار و سیاست بودیم. با این حال، با ظهور رژیم صدام حسین و جنگ‌های متمادی، وضعیت زنان به تدریج وخیم‌تر شد.
- دوره پس از سقوط صدام حسین
پس از سقوط رژیم بعث در سال 2003 و آغاز دوران جدیدی در تاریخ عراق، زنان به عنوان یکی از گروه‌های اصلی که تحت تأثیر این تغییرات قرار گرفتند، وارد عرصه‌های مختلف شدند. در این دوره، قانون اساسی جدید عراق (مصوب 2005) به صراحت از حقوق زنان حمایت کرد و سهمیه 25 درصدی برای حضور زنان در پارلمان تصویب شد. اما این اصلاحات قانونی نتوانست به تنهایی چالش‌های زنان عراقی را حل کند. جنگ‌های داخلی، ناامنی، خشونت و فساد گسترده باعث شد که بسیاری از زنان با مشکلات بیشتری در زندگی روزمره و دستیابی به حقوقشان مواجه گردند.
- تأثیر ناامنی و خشونت
از آغاز جنگ با داعش در سال 2014، زنان به طور مستقیم تحت تأثیر قرار گرفتند. بسیاری از آنها قربانی خشونت جنسی، آدم‌ربایی، و تجارت انسان شدند. طبق گزارش سازمان ملل متحد، بین سال‌های 2014 تا 2017، بیش از 6,800 زن و دختر از قومیت ایزدی توسط نیروهای داعش به اسارت گرفته شدند و بسیاری از آنها مورد تجاوز و سوءاستفاده جنسی قرار گرفتند. این فاجعه به عنوان یکی از بدترین نمونه‌های خشونت علیه زنان در جنگ‌های مدرن به شمار می‌رود. علاوه بر این، در گزارشی از «کمیته نجات بین‌المللی» (IRC) آمده است که؛ در مناطق جنگ‌زده عراق، خشونت علیه زنان به شکل چشمگیری افزایش یافته است. براساس این گزارش، در سال 2016، نزدیک به 10 درصد از زنان عراقی تجربه تجاوز یا سوءاستفاده جنسی را گزارش کرده‌اند. همچنین، 24 درصد از زنان اعلام کرده‌اند که از خشونت خانگی رنج می‌برند، که این میزان به دلیل شرایط سخت زندگی و فشارهای اجتماعی ناشی از جنگ و آوارگی افزایش یافته است. حتی پس از شکست داعش، زنان بازمانده از این جنگ با مشکلات روانی و اجتماعی فراوانی دست و پنجه نرم می‌کنند. بر اساس آمار ارائه‌شده توسط سازمان‌های حقوق بشری، حدود 30 درصد از زنانی که در مناطق تحت کنترل داعش اسیر بودند، همچنان از اختلالات روانی شدید مانند اضطراب، افسردگی و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) رنج می‌برند. از سوی دیگر یکی خشونت خانگی و سوئاستفاده جنسی روندی روبه افزایش در عراق دارد. طبق گزارش وزارت کشور عراق در سال 2020، تعداد موارد گزارش‌شده خشونت خانگی به طور چشمگیری افزایش یافته است. بر اساس این آمار، تنها در نیمه اول سال 2020، بیش از 5,000 مورد خشونت خانگی علیه زنان ثبت شده که این افزایش به دلیل شرایط قرنطینه ناشی از همه‌گیری کرونا تشدید شده است. این گزارش همچنین نشان می‌دهد که 46 درصد از این موارد شامل تجاوز یا سوءاستفاده فیزیکی بوده است. همچنین، یک مطالعه توسط «کمیسیون حقوق بشر عراق» در سال 2021 نشان داد که 27 درصد از زنان عراقی در طول زندگی خود حداقل یک بار قربانی خشونت خانگی شده‌اند. این مطالعه همچنین فاش کرد که 16 درصد از زنان مورد بررسی، تجربه سوءاستفاده جنسی در خانه را داشته‌اند، در حالی که تنها درصد کمی از این موارد به مراجع قانونی گزارش شده‌اند.
در سال 2019، «سازمان بهداشت جهانی» (WHO) گزارش داد که 37 درصد از زنان عراقی با نوعی از خشونت جنسی، فیزیکی یا روانی در طول زندگی خود مواجه بوده‌اند. این آمارها نشان‌دهنده وضعیت بحرانی زنان در عراق و ضرورت تقویت اقدامات قانونی و حمایتی برای مقابله با این نوع خشونت‌ها است. این آمارها به‌روشنی نشان می‌دهند که ناامنی و خشونت به‌ویژه خشونت خانگی، یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی است که زنان عراقی با آن مواجه‌اند. این خشونت‌ها نه تنها بر سلامت جسمی و روانی زنان تأثیر می‌گذارد، بلکه مشارکت اجتماعی و اقتصادی آنها را نیز محدود کرده است.
- موانع فرهنگی و اجتماعی
علاوه بر مسائل امنیتی، زنان عراقی با موانع فرهنگی و اجتماعی جدی مواجه هستند. عراق جامعه‌ای است با ارزش‌های سنتی و محافظه‌کار که در آن نقش‌های جنسیتی بسیار مشخص و محدود است. بسیاری از خانواده‌ها هنوز به آموزش و کار زنان به‌عنوان اولویت نگاه نمی‌کنند و ازدواج‌های اجباری و زودهنگام همچنان رایج است. این مسائل باعث شده که زنان در دستیابی به استقلال اقتصادی و اجتماعی با چالش‌های فراوانی روبرو باشند. درحالی‌که قوانین جدیدی به نفع حقوق زنان در عراق تصویب شده است، اجرای این قوانین به دلیل موانع فرهنگی و اجتماعی با مشکلاتی مواجه است. سیستم قضائی و قانونی کشور هنوز تحت‌تأثیر سنت‌های پدرسالارانه است و بسیاری از پرونده‌های مربوط به خشونت خانگی و تجاوز به دلیل نقص در اجرای قانون و نداشتن حمایت‌های کافی، نادیده گرفته می‌شوند. به‌علاوه، بسیاری از زنان به دلیل ترس از قضاوت اجتماعی یا انتقام‌جویی خانواده، از پیگیری حقوق خود در مراجع قانونی امتناع می‌کنند.
نتیجه‌گیری
وضعیت سیاسی و اجتماعی زنان در عراق بازتابی از پیچیدگی‌ها و چالش‌های تاریخی، فرهنگی، و امنیتی است که این کشور با آن مواجه است. اگرچه در سال‌های اخیر برخی پیشرفت‌ها در حقوق زنان حاصل شده، اما مشکلات عمده‌ای همچنان پابرجاست. زنان عراقی برای دستیابی به حقوق خود نیاز به حمایت‌های گسترده‌تر قانونی، اجتماعی، و بین‌المللی دارند. تحقق برابری جنسیتی و بهبود وضعیت زنان در عراق نه‌تنها برای این گروه بلکه برای توسعه پایدار و ثبات کل کشور ضروری است. به همین دلیل، ادامه تلاش‌ها برای اصلاحات قانونی، کاهش ناامنی و تغییر نگرش‌های فرهنگی در جامعه عراق ضروری است تا زنان بتوانند نقش خود را در ساختار اجتماعی و سیاسی کشور به طور کامل ایفا کنند.
بدون دیدگاه