مقدمه
پس از کنارهگیری مقتدی صدر از فعالیتهای سیاسی در سال 2022، چیزی که باعث جلبتوجه افکار عمومی در عراق گردید، استفاده وی از عنوان “التیار الوطنی الشیعی” برای اولینبار بهجای “التیار الصدری” بود. البته پیشازاین در سالهای مختلف در 21 سال گذشته از نظام سیاسی فعلی عراق جریان تحت رهبری مقتدی صدر با عناوین مختلف مانند: سائرون، الاحرار و الکتله الصدریه در انتخابات شرکت کرده بود؛ اما همه این عناوین صرفاً عناوین فراکسیونهای تحتنظر جریان صدر بودند؛ اما اقدام اخیر، صرفاً یک نام برای یک فراکسیون نیست؛ بلکه به نظر میرسد حاکی از تغییر در راهبردهای مقتدی صدر باشد.
اهداف مقتدی صدر از این اقدام
بهمنظور تدقیق و بررسی اهداف مقتدی صدر در ایجاد جریان ملی شیعی (التیار الوطنی الشیعی)، باید اندکی به عقب بازگشت. در انتخابات 2021 مقتدی صدر با 73 کرسی توانست قاطعانه در میان جریانهای سیاسی شیعی اول شود. پس از آن وی تلاش کرد خود را رهبر واحد شیعیان در مناسبات سیاسی عراق نشان دهد و در همین راستا بهعنوان تنها فراکسیون شیعی با حزب دموکرات و ائتلاف السیاده، ائتلاف “انقاذ وطن” را تشکیل داد که در حدود 170 نماینده را شامل میگردید. بااینحال، تمامی این اقدامات در نهایت نتوانست هدف مقتدی صدر برای تشکیل یک دولت صدری را محقق کند و در نهایت با کنارهگیری از سیاست در آگوست 2022 عملاً همین اندک داشته 73 نماینده را هم از دست داد.
اما اقدامات مقتدی صدر در راستای تأکید بر گفتمان ملیگرایی فقط در اینجا به بنبست برخورد نکرد؛ بلکه یک چالش جدید را برای وی فراهم کرد. به باور کارشناسان تأکید بیش از حد بر ملیگرایی این فرصت را به چارچوب هماهنگی داد که جریان صدر را به جریانی ضد شیعی و یا حداقل جریانی خارج از تشیع نشان داده و آن را به انزوا بکشانند. در همین راستا به نظر میرسد تلاشهای اخیر مقتدی صدر برای حضور در بیت آیتالله سیستانی و دستور انحلال موکب آل صدر و درخواست از پیروان این جریان برای اختلاط با بقیه موکبهای شیعی، بیشتر برای تأکید بر هویت شیعی جریان صدر در مقابل هجمههای چارچوب هماهنگی شیعی، از نظر رسانهای به آن بوده است.
در نتیجه تغییر نام این جریان به جریان ملی شیعی صرفاً دارای فاز هجومی و برای غیر ملی نشاندادن چارچوب هماهنگی شیعی رقیب این جریان نیست؛ بلکه دارای فاز دفاعی هم است و در این راستا مقتدی صدر تلاش دارد، نشان دهد جریانش از دل جامعه شیعی و بخشی از بافت اجتماعی و مذهبی آن برآمده است.
اما هدف دیگر مقتدی صدر از این اقدام هموارسازی راه برای بازگشت به سیاست است و در این راستا مقتدی صدر نیاز به جذب قشر خاکستری شیعی و قشر سکولار را دارد. برای جذب این دودسته بهصورت راهبردی و نه صرفاً انتخاباتی، به نظر میرسد مقتدی صدر نیاز دارد ذهنیت مرید و مرادی و بستهبودن را از جریان خود را از بین ببرد و به همین علت چنین نامی را برای آن برگزیده است. اهمیت این تلاشها را میتوان در هدف مقتدی صدر از تشکیل دولتی صدری در سال 2021 متوجه شد؛ به باور ناظران هدف وی در آن سال زمینهچینی برای رهبری سیاسی واحد جریان تشیع در عراق بوده است؛ اما ازآنجاکه این زمینهچینی از این راهکار محقق نشد، با چند قدم عقب کشیدن به نظر میآید مقتدی صدر این بار با نگرش کثرتگرایی و تأکید بر ملیگرایی و مذهب گرایی هر دو با هم تلاش دارد دوباره این هدف را محقق کند.
چالشهای مقتدی صدر در این راه
به نظر میرسد مقتدی صدر در این راه 3 چالش مهم مواجه گردد:
1- مقتدی صدر به لحاظ تیپ شخصیتی، مذبذب، کمطاقت و بسیار غیرمسئولانه است. یکی از چالشهای بسیار مهم پیشروی احیای مجدد حیات سیاسی جریان صدر و رهبری تشکلها و جریانات اجتماعی شیعی در سپهر مناسبات و تعاملات اجتماعی و سیاسی عراق، ضعف در شخصیت و منش سیاسی مقتدی صدر است.
2- اولین چالش مربوط به جذب جوانان تشرینی است؛ زیرا باتوجهبه تجربه نمایندگان مستقل در مجلس فعلی تشرینیها بهتنهایی توانایی کنش سیاسی را ندارند و جریان صدر هم برای تکمیل پازل قدرت خود در هر انتخاباتی به حضور آنان در کنار خود نیاز دارد و باید فراموش نکرد اگر اکثریت نمایندگان مستقل تشرینی در مجلس فعلی با ائتلاف انقاذ وطن همراه میشدند، چهبسا «ری بر بارزانی» میتوانست 3/2 آرا را کسب کند. پیشازاین جریان صدر با همین عناوین ملیگرایی با این جریان متحد شد؛ اما نتایج این اتحاد منفی بود.
3-چالش بعدی مرتبط با چگونگی بازگشت به سیاست میباشد زیرا باید توجه داشت خروج مقتدی صدر از سیاست بهمعنای انتخاباتیاش و بازگشت به آن بدون هیچ دستاوردی عملاً بهمعنای غیرقابل توجیه بودن و اشتباه بودن راهبرد وی برای اجبار به استعفای نمایندگان فراکسیون صدری ها در ژوئن 2022 خواهد بود.
نتیجهگیری
به طور کل طرح مقتدی صدر در فضای جامعه سیاسی کنونی عراق، طرح جدیدی و تازهای نیست و پیش از آن سید عمار الحکیم طرح “الوطنیه الشیعیه” را ارائه داده بود. اما این طرح نتوانست به طور گسترده قشر خاکستری و تشرینیها را با ائتلاف تحت رهبری وی همراه نماید و به همین دلیل اکنون باید دید از نظر همراهی اقشار خارج از جریان صدر، مقتدی صدر میتواند اولاً؛ جایگاه لطمه دیده خود در سپهر سیاسی را احیا و بازسازی نماید، و ثانیاً؛ رهبری جریانات و تشکلهای سیاسی در عراق را با ایجاد جریان ملی شیعه، همگرا و همراستا کند یا مانند سید عمار الحکیم در پروژه خود ناکام خواهد ماند؟
نویسنده: مسعود کیا
بدون دیدگاه